Ιούνιος 1940: Οι Βρετανοί μεθοδεύουν πραξικόπημα κατά του Ιωάννη Μεταξά

Ήδη από το 1938, ο Βρετανός πρέσβης στην Αθήνα εισηγούνταν την αντικατάσταση του Ιωάννη Μεταξά. Η πολεμική προετοιμασία της χώρας δεν είχε διαλάθει της προσοχής των Άγγλων, που δεν επιθυμούσαν αξιόπιστη πολιτική αποτροπής, αλλά προσχηματική εμπλοκή στο βαλκανικό μέτωπο.

Όσο η Ελλάδα προετοιμαζόταν για το ΟΧΙ και όσο ο Μεταξάς ισχυροποιούσε την θέση του στον στρατό, τόσο δυσκολότερη γινόταν η εφαρμογή της βρετανικής πολιτικής «κοινής αντίληψης» με την Ιταλία και υποστήριξης της Τουρκίας σε περίπτωση πολέμου με την Ιταλία ή την Σοβιετική Ένωση.

Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη πως η βασική εντολή της SOE στην Αθήνα ήδη στα μέσα του 1940 ήταν να προετοιμάσει το έδαφος για αλλαγή εξουσίας, με την ανατροπή του Μεταξά, εφόσον επέμενε σε τίποτε λιγότερο από μια αποφασιστική στρατιωτική παρουσία των Βρετανών στην μαχόμενη Ελλάδα, που θα απέτρεπε την γερμανική κάθοδο προς νότο και θα παγίωνε τα ελληνικά κεκτημένα στην Βόρειο Ήπειρο και την κεντρική Αλβανία.

Το καλοκαίρι του 1940, το Τμήμα D στην Ελλάδα έρχεται σε επαφή με τον Σπύρο Θεοτόκη από το Λαϊκό Κόμμα για να ηγηθεί πραξικοπήματος ενάντια στον Μεταξά ή σε ενδεχόμενο γερμανόφιλο που θα τον ανέτρεπε. Στην περίπτωση που ο Μεταξάς αποτρέψει την γερμανική επίθεση ή ανατραπεί από γερμανόφιλους, οι Βρετανοί σχεδιάζουν την δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους με έδρα την Κρήτη και βολιδοσκοπούν τον συνεργάτη των Βενιζέλου και Πλαστήρα Γεώργιο Ρούσσο στην Αίγυπτο.

Οι πληροφορίες τους επιβεβαιώνονται. Στις 3 Ιουνίου 1940, ο υπαρχηγός Γ.Ε.Σ. υποστράτηγος Κωνσταντίνος Πλατής ζητάει επισήμως την αντικατάσταση του Αλέξανδρου Παπάγου.

Ο Πλατής επικαλείται πληροφορίες από διπλωματικούς κύκλους ότι ο Παπάγος «δεν ήταν αρεστός στην Γερμανία».

Ο Μεταξάς επέδειξε ετοιμότητα. Ο Πλατής συνελήφθη, ανακρίθηκε, τέθηκε σε διαθεσιμότητα και εκτοπίστηκε, ενώ όλοι οι συνωμότες συνελήφθησαν εντός μιας ημέρας και εκτοπίστηκαν.

Ο συνεργάτης των Γερμανών, χρηματοδότης της συνομωσίας Εγκόν Κοντουμάς εξαναγκάστηκε από τον Μανιαδάκη να εγκαταλείψει την Ελλάδα, ώστε να μην συλληφθεί και προκληθεί διπλωματικό επεισόδιο. Λιγότερο διπλωματικός ήταν ο Μεταξάς, κλείνοντας τα γραφεία γερμανόφωνης εφημερίδας στην Αθήνα, όπου έλαβαν χώρα οι συζητήσεις για την συνωμοσία – εφημερίδας με μηδενικό αναγνωστικό κοινό, που δρούσε ως προκάλυμμα των κατασκόπων της Γερμανίας.

Η συνομωσία ήταν εν γνώσει τόσο των Βρετανών, όσο και των Αμερικανών. Ο πρέσβης των ΗΠΑ επιβεβαιώνει πως συνεργός ήταν και ο Στέφανος Στεφανόπουλος, καθώς και ο απόστρατος συνταγματάρχης Δημήτρης Πολύζος. Μυημένος ήταν και ο Κοτζιάς.

Είναι τότε, 7 Ιουνίου 1940, που καταφθάνει κλιμάκιο της MI(R) (μετέπειτα SOE) στο Φάληρο με τους John Pendlebury και Nicholas Hammond για να προετοιμάσει το πραξικόπημα των Βρετανών, με τον Μεταξά να τους αρνείται την είσοδο και να τους απελαύνει πίσω στην Αίγυπτο. Στις 12 Ιουνίου, ο Pendlebury φτάνει στην Κρήτη ανενόχλητος, λόγω του διπλωματικού διαβατηρίου που επιδεικνύει.

Οι επαφές με τους βενιζελικούς και τους κομμουνιστές στην Αθήνα αποτέλεσαν την κύρια δραστηριότητα των Βρετανών κατασκόπων το δεύτερο μισό του 1940, με τον Μεταξά να έχει λεπτομερή πληροφόρηση για το σχέδιο των Βρετανών. Μάλιστα, φροντίζει να τους το τονίσει προβαίνοντας στην ομιλία προς τους εκπροσώπους του Τύπου στις 30 Οκτωβρίου του 1940.

Τον Δεκέμβριο του 1940, λαμβάνει χώρα στο Λονδίνο μυστική συνάντηση εκπροσώπων του Foreign Office και της SOE με αντικείμενο την Ελλάδα. Ο εκπρόσωπος της SOE τονίζει πως είχαν ήδη έναν πράκτορά τους στην Αθήνα «με σκοπό να προωθήσει ένα ενιαίο μέτωπο»: πρόκειται για την επίσκεψη Bailey στην Αθήνα.

Στις 14 Δεκεμβρίου 1940 τηλεγραφείται στον επικεφαλής της SOE στην Αθήνα Ian Pirie πως:

«Αν οι φόβοι που έχουν εκφραστεί δείξουν σημεία υλοποίησης, η ελληνική υποστήριξη θα μπορούσε να εξασφαλιστεί για εμάς με επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας από τον Πάγκαλο υποστηριζόμενο από Βενιζελικούς». Ο Pirie απαντά στις 6 Ιανουαρίου του 1941 πως ο Πάγκαλος θεωρείται από όλους πολύ ηλικιωμένος. Ως εναλλακτική λύση δικτάτορα προτείνει να επιβάλουν τον συνταγματάρχη Κωνσταντίνο Δαβάκη, που βρισκόταν στην Αθήνα νοσηλευόμενος με διαμπερές τραύμα στο στήθος, όταν χτυπήθηκε από ιταλικό τυφέκιο στις 2 Νοεμβρίου 1940. 

*Απόσπασμα από το έργο: Έτσι μεθόδευσαν οι Βρετανοί το αντάρτικο του ΚΚΕ στην Ελλάδα. Ιωάννης Νασιούλας. Εκδόσεις Ελληνική Πρωτοπορία, 2022. Διαθέσιμο στο: www.grecobooks.com